Cigdem Yuksel, Ellen Daniëls en Hanneke Propitius ontmoeten elkaar in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Fotograaf Cigdem en educatief programmamaker Ellen zijn via Prospektor, een journalistiek productiehuis, betrokken bij de realisatie van het educatieprogramma New Beginnings. Een lespakket voor en over minderjarige vluchtelingen die alleen – dus zonder ouders of begeleiding – hun land ontvluchten. Het Humanity House Fonds, waar Hanneke bij betrokken is, heeft New Beginnings ondersteund.

Opnieuw beginnen

Hanneke: “Humanity House, waar ik directeur was, was een museum in Den Haag dat liet zien hoe het is om na een oorlog of andere onveilige situatie te moeten vluchten. In coronatijd vielen de inkomsten weg en de gemeente gaf geen steun. Het museum moest daardoor eind 2020, na tien jaar, helaas sluiten. Met het geld van de stichting dat over was, wilden we iets doen wat in lijn is met onze missie: het tegengaan van polarisatie en discriminatie door het vertellen van verhalen en het organiseren van ontmoetingen. We kozen voor een fonds op naam. Het Prins Bernhard Cultuurfonds wees ons vervolgens op de projecten die werden ondersteund door het themafonds Fonds ZOZ dat gericht is op projecten die die verschillen tussen mensen willen overbruggen en zo polarisatie willen verminderen. Dat sloot geweldig aan bij de oorspronkelijke missie van onze stichting. Het bestuur en de medewerkers van het museum vonden het fijn dat het overgebleven geld in een eigen fonds op naam terecht kwam. Zo is het toch alsof Humanity House een beetje voortleeft. We hebben nog altijd een appgroep waarin wordt gejuicht als er een project vanuit het fonds wordt gesteund. Het lespakket New Beginnings is een project dat honderd procent aansluit bij onze doelstelling.”

Ellen: “New Beginnings is voortgekomen uit Shadow Game, een documentaire over alleenreizende minderjarige vluchtelingen op weg door Europa, op de vlucht voor oorlog en armoede. Ondertussen worden ze volwassen en ontwikkelt hun identiteit. Docenten die de documentaire  hadden gezien vroegen hoe ze op school aandacht aan het onderwerp konden besteden. Dat bracht ons op het idee van een lespakket. De documentaire gaat over kinderen die onderweg zijn naar veiligheid. Het lespakket gaat over hoe je leven eruitziet als je eenmaal in een veilig land bent aangekomen.”

Wie ben je geworden?

Cigdem: “Een belangrijk thema van mijn werk is identiteit en migratie. Mijn drive is onrecht. De inhumane manier waarop we omgaan met mensen die op de vlucht zijn raakt me. Mijn fotoserie A New Beginning is de basis voor het lespakket dat Ellen heeft geschreven. Ik maakte portretten van jongeren die na hun vlucht naar Nederland op zoek gaan naar hun nieuwe identiteit. De kinderen – meestal jongens – veranderen tijdens hun reis. Ze gaan puberen, krijgen een snor, de baard in de keel, interesse in meisjes. Het is een heftige tijd. Als je aankomt in een veilig land, dan heb je ruimte om over al die veranderingen na te denken. Wie ben ik geworden? Hoe kan ik mezelf opnieuw definiëren? Ik vroeg me af hoe we die zoektocht visueel konden vastleggen. 

Samen met de jongeren ging ik op zoek naar een manier om hun verhaal te vertellen. Zij hadden de leiding, ik stelde vragen. Welke kleur komt in je op als je denkt aan je moeder of je thuisland? Wat voel je als je terugdenkt aan de reis, aan je angsten, nachtmerries, het achterlaten van je ouders? Welke beelden, vormen en kleuren zie je? Maar we keken ook naar hun toekomst. Hoe zie je jezelf, nu enclater? Wat geeft je kracht en plezier? De antwoorden waren input voor de foto’s. Het zijn krachtige beelden geworden waar een verhaal achter zit, geen clichés. Ze zijn er trots op. De fototentoonstelling is al op veel plekken te zien geweest, in Nederland, maar ook in Brussel en New York. De tentoonstelling heet A New Beginning: opnieuw je leven opbouwen in een nieuwe omgeving. New Beginnings, de titel van het lespakket, verwijst naar meerdere nieuwe dingen waar je aan begint. Ik vind het fantastisch dat de fotoportretten nu in het lespakket van nut zijn.”

Alles is nieuw

Hanneke: “Het fonds is er voor educatieve cultuurprojecten die gaan over conflict, oorlog, vluchten en migratie en die zich richten op 12- tot 21-jarigen. Voor deze jongeren is er weinig aanbod. Terwijl dat juist de periode is waarin ze zelfstandig gaan nadenken, zich een mening vormen.” Ellen: “Het lespakket dat we nu met steun van het Humanity House Fonds hebben ontwikkeld is speciaal voor het ISK-onderwijs (ISK staat voor internationale schakelklas, red.). Nieuwkomers van 12 tot 18 jaar die naar Nederland komen, beginnen daar. Dat zijn niet alleen vluchtelingen, maar ook kinderen van expats en kinderen van arbeidsmigranten. De leerlingen hebben met elkaar gemeen dat ze opnieuw moeten beginnen. Een nieuw land, een nieuwe taal, nieuwe mensen, nieuwe gewoontes. 

Het lespakket bestaat uit verschillende opdrachten waarin taal, muziek en de foto’s van Cigdem centraal staan. Eerst bespreken de leerlingen portretten uit de tentoonstelling. Daarna gaan ze zelf aan de slag om op een positieve en creatieve manier vorm te geven aan hun nieuwe begin. Wat kenmerkt hen, wat houdt ze bezig, wat zijn hun dromen? Taalvaardigheid kan hier een drempel zijn. Hoe kun je zonder woorden iets van en over jezelf maken? Dat doen ze bijvoorbeeld in de vorm van een zelfportret aan de hand van selfies, een lied of rap of een playlist. Beeld en muziek, daar zijn jongeren veel mee bezig.”

Kunst als brug

Cigdem: “Het zou tof zijn als dit pakket door beeld en muziek iets opent bij de leerlingen. Dat ze zich meer thuis voelen in de klas, meer begrip krijgen voor elkaar en dat de klas zich meer verbonden voelt.”

Ellen: “En dat hun zelfbeeld positief wordt gestimuleerd. Dat ze begrijpen dat het oké is om persoonlijke dingen te delen en zichzelf te laten zien.” 

Hanneke: “Het is toch fantastisch dat een fonds zo’n project mogelijk maakt? Wie moet het anders doen? Dit project is ontstaan uit gedrevenheid en betrokkenheid, dat maakt het zo sterk.” 

Ellen: “Zonder steun kan het niet. Scholen hebben het al zo druk, daar is geen ruimte voor andere dingen. Ze hebben ook niet het budget en de expertise om zo’n lespakket te maken. Steun van een fonds geeft ook aan dat er een groter draagvlak is, dat er meer mensen zijn die in het project geloven.” 

Cigdem: “Ik hoop dat het lespakket veel gebruikt gaat worden, dat de fototentoonstelling op nog veel meer plekken te zien zal zijn en dat de documentaire nog vaak zal worden vertoond. Zodat gedachten worden geopend. Kunst kan daarvoor als middel worden ingezet, als brug. Kunst is niet alleen om van te genieten, niet alleen reactief.”

Hanneke: “Maar kan zorgen voor verandering.” 

Ellen: “Ik hoop dat het project als een bal blijft doorrollen, bijvoorbeeld in de vorm van een expositie van het werk dat de leerlingen maken op basis van het lespakket. ISK-klassen zitten vaak in hetzelfde gebouw als regulier onderwijs, maar het mengt niet. Zo’n expositie zou een uitnodiging kunnen zijn om elkaar te ontmoeten en te zien dat de ander ook van voetbal houdt. Er zijn meer overeenkomsten dan verschillen.”

Hanneke: “Zo is het, daar sluit ik me bij aan. En die expositie vind ik een geweldig idee. Ik hoop dat het Humanity House Fonds nog veel mooie en belangrijke initiatieven en projecten kan steunen.”

shadowgame.eu

cigdemyuksel.com