85 jaar van betekenis
Het Cultuurfonds bestaat dit jaar 85 jaar. Er is genoeg om te vieren én te wensen voor de toekomst van cultuur en natuur. Van onze oorsprong in oorlogstijd tot onze inzet voor jonge makers, vrijwilligers en biodiversiteit: hieronder vind je een greep uit de hoogtepunten van 85 jaar Cultuurfonds.
De basis van goed doen
10 augustus 1940, een bijzonder fonds wordt opgericht in Londen: het Prins Bernhard Fonds. Met als doel om Nederland te bevrijden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Spitfire Fund opgericht, het begin van wat later het Prins Bernhard Fonds zou worden. Onder leiding van Prins Bernhard werd met actieve fondsenwerving — zelfs op Curaçao — ruim 20 miljoen gulden opgehaald. Daarmee konden meer dan 100 Spitfires worden aangeschaft, die ook werden ingezet rond D-Day. Na de oorlog kreeg het fonds een nieuwe missie: bijdragen aan de culturele wederopbouw van Nederland. Het resterende vermogen werd het startkapitaal van wat nu het Cultuurfonds is
Na de bevrijding maakte het Prins Bernhard Fonds in 1946 een doorstart met een nieuwe missie: het financieren en stimuleren van cultuur om de ‘geestelijke weerbaarheid’ van de samenleving te versterken, als aanvulling op de economische wederopbouw.
Het Cultuurfonds begon in 1940 als het Prins Bernhard Fonds. Prins Bernhard was vanaf het begin actief betrokken en bleef dat tot 1994. In 1999 kreeg het fonds een nieuwe naam: Prins Bernhard Cultuurfonds. Die naam bleef tot 2023, toen het fonds verderging als het Cultuurfonds. De nieuwe naam past bij een bredere, inclusieve koers en een toekomstgerichte blik, terwijl de missie hetzelfde blijft: cultuur en natuur versterken in heel Nederland.
De eerste nalatenschap kwam van Thijs Taconis.
Thijs Taconis was een Nederlandse verzetsstrijder. In 1942 maakte hij in Londen een testament op. Daarin schreef hij dat zijn geld na zijn dood naar het Cultuurfonds moest gaan. Drie dagen later sprong hij uit een vliegtuig om als geheim agent te helpen in Nederland. Hij werd opgepakt en stierf in concentratiekamp Mauthausen.
In 2015 richtte zijn nicht, Elske van Praag, het Thijs Taconis Fonds op. Dit is een CultuurFonds op Naam. Ze deed dit ook omdat in dat jaar de Zilveren Anjer (nu de Cultuurfonds Onderscheiding) voor de 65e keer werd uitgereikt. Dankzij zijn nalatenschap kon het embleem van deze onderscheiding toen gemaakt worden.
Het Cultuurfonds begon in Den Haag, waar het jarenlang gevestigd was. In deze eerste periode lag de nadruk op het opbouwen van het fonds. De steun ging vooral naar landelijke cultuurprojecten.
In 1999 verhuisde het fonds naar de Herengracht in Amsterdam. Die plek stond symbool voor een nieuwe fase: meer groei, meer zichtbaarheid en een professionelere manier van werken. Ook paste deze locatie bij de rol van het fonds in de culturele sector.
Eind 2022 volgde een nieuwe stap. Het fonds verhuisde naar De Nieuwe Liefde, een cultuurhuis aan de Da Costakade 102 in Amsterdam. De keuze voor dit huis was bewust. Het Cultuurfonds wil midden in het culturele veld aanwezig zijn.
Dat is de missie van het Cultuurfonds vandaag. Maar die overtuiging is niet nieuw. De vorm van de missie veranderde, maar de kern bleef hetzelfde: cultuur maakt ons sterker. Het verbindt mensen, verruimt je blik en geeft ruimte aan verbeelding. Wat toen begon als noodzaak, is nu een blijvende inzet voor een samenleving waarin cultuur en natuur kunnen bloeien.
Sinds 1975 zetten we ons ook in voor natuur. Want natuur en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Denk aan het landschap dat kunstenaars inspireert, aan natuur in erfgoed, of aan educatieprojecten die mensen bewust maken van hun omgeving. Daarom investeren we in het behoud en de versterking van landschappen en biodiversiteit — met projectondersteuning, educatie en samenwerking met organisaties die zich inzetten voor een leefbare toekomst.
Geld geven is betekenis geven
Donaties van particuliere cultuur- en natuurliefhebbers zijn de basis van het Cultuurfonds. Van kleine bijdragen tot grote giften, allemaal zijn ze van grote betekenis.
In 1987 introduceerde het Cultuurfonds het fonds op naam in Nederland. Het was een vernieuwend idee: mensen die een schenking of nalatenschap wilden doen, kregen de mogelijkheid om daar zelf richting aan te geven. Ze konden een eigen naam kiezen, een specifiek doel bepalen — zoals muziekeducatie, natuurbehoud of talentontwikkeling — en zelfs een voorkeur voor een provincie aangeven.
Dat idee sloeg aan. Inmiddels zijn er maar liefst 491 actieve CultuurFondsen op Naam. Samen maken zij elk jaar duizenden bijdragen aan projecten en studiebeurzen mogelijk. Van een hiphopopleiding in New York tot een restauratieproject in een dorpskerk, van een theaterfestival tot een beurs voor een mbo-student meubelrestauratie
Een fonds op naam is daarmee uitgegroeid tot een krachtige vorm van modern mecenaat: persoonlijk, betekenisvol en blijvend.
Lang voordat er QR-codes waren, liepen vrijwilligers met de collectebus.
Tot 2022 haalden we geld op met de Anjeractie — een jaarlijkse collecte waarbij duizenden vrijwilligers van deur tot deur gingen. De actie begon in 1946 en groeide uit tot een landelijke traditie. In sommige dorpen was het zelfs een sociaal moment: je kende de collectant, gaf gul, en wist dat je bijdroeg aan cultuur in je eigen omgeving.
In 2020, tijdens de coronapandemie, werd de fysieke collecte voor het eerst vervangen door een mobiele variant. Dat was even schakelen, maar dankzij het doorzettingsvermogen van alle betrokkenen leverde die digitale actie ruim 45.000 donaties op — goed voor een netto opbrengst van 467.000 euro, het hoogste bedrag ooit voor een mobiele collecte
De Anjeractie is inmiddels gestopt, maar het idee leeft voort: samen geven aan cultuur. Nu doen we dat met QR-codes, campagnes en online donaties — maar de gedachte blijft hetzelfde. Want cultuur maak je samen, en elke bijdrage telt.
Sinds de Tweede Wereldoorlog steunen loterijen goede doelen – ook het onze. Deze traditie van maatschappelijke betrokkenheid heeft talloze initiatieven mogelijk gemaakt, waaronder ons werk. Elk jaar krijgt het Cultuurfonds een grote financiele bijdrage van de VriendenLoterij en de Nederlandse Loterij. Hierdoor kunnen wij jaarlijks honderden projecten ondersteunen.
Al vanaf 3 euro ben je donateur!
Samen staan we sterker
Het Cultuurfonds doet het niet alleen. We werken graag samen – met collega-fondsen, gemeenten en provincies – om onze impact te vergroten en een breed scala aan makers te bereiken.
Nieuw! Samen met voordekunst ondersteunt het Cultuurfonds nu ook individuele makers en collectieven via twee routes: een ontwikkelbijdrage tot € 5.000 voor onderzoek of experiment, en een matchfundingbijdrage tot € 1.500 als impuls voor een crowdfundingcampagne. Denk aan kunstenaars, theatermakers, restauratiemetselaars, jonge musici en meer. Zo helpen we creatieve plannen van de grond te krijgen én het publiek erbij te betrekken.
Mooie voorbeelden van samenwerkingen zijn het Blockbusterfonds en DigitAll.
Met het Blockbusterfonds bundelen we krachten met andere fondsen om grootschalige culturele producties mogelijk te maken die een breed publiek aanspreken. DigitAll is een samenwerking met onder meer het ministerie van OCW en private partners, gericht op het bevorderen van digitale inclusie. Beide initiatieven laten zien hoe we samen meer impact kunnen maken.
Met Vereniging Rembrandt zorgen we dat Nederlands erfgoed in Nederland blijft.
Samen zetten we ons in voor de aankoop van belangrijke kunstwerken en cultuurhistorische objecten die anders dreigen te verdwijnen naar het buitenland. Dankzij deze samenwerking kunnen musea en erfgoedinstellingen topstukken behouden en toegankelijk maken voor het Nederlandse publiek. Zo blijft ons gedeelde culturele geheugen levend en zichtbaar.
We zijn ook trots op onze andere belangrijke samenwerkingspartners. Dat zijn onder andere Restauratiefonds, De Hollandsche Molen, Ministeries (zoals Onderwijs, Cultuur en Wetenschap én Justitie en Veiligheid) en provincies die participeren in Cultuurfondsen voor Monumenten of andere projecten.
Zoveel te prijzen
Unieke makers, jonge talenten, uitzonderlijke projecten, grote voorbeelden en beloftes voor de toekomst. Er is zoveel moois te prijzen in cultuur en natuur. Het Cultuurfonds doet dat dan ook, met jaarlijks vele prijzen én de Cultuurfonds Onderscheiding voor vrijwilligers die onmisbaar zijn voor cultuur en natuur.
We geven een extra impuls aan cultuur en natuur met prijzen voor onder andere mode, vertalen, groene projecten, erfgoed, schrijvers, dansers, beeldende kunst, theater en decorontwerp.
De Cultuurfonds Prijs is een jaarlijkse oeuvreprijs van € 100.000, toegekend aan een persoon of organisatie die zich op uitzonderlijke wijze heeft ingezet voor cultuur of natuur in Nederland. De prijs is bedoeld als erkenning én als stimulans voor toekomstig werk dat aansluit bij de missie van het Cultuurfonds
Recente winnaars zijn onder andere Theater Oostpool (2025), voor hun vernieuwende voorstellingen voor jong publiek, en het Amsterdams Andalusisch Orkest (2024), dat muziek en erfgoed op unieke wijze verbindt. Eerdere winnaars zijn Rem Koolhaas (2017), internationaal invloedrijk architect, en Geert Mak (2015), bekend om zijn toegankelijke geschiedschrijving.
Vrijwilligers zijn de drijvende kracht achter veel projecten. Daarom eert het Cultuurfonds hen met de jaarlijkse Cultuurfonds Onderscheiding. Deze onderscheiding is bedoeld voor mensen die zich langdurig en met grote toewijding inzetten voor cultuur of natuur, vaak achter de schermen. Met deze erkenning maken we hun werk zichtbaar, spreken we onze waardering uit en inspireren we anderen om zich ook in te zetten voor de samenleving.
We maken ons breed
Het Cultuurfonds maakt zich zo breed mogelijk. Klassieke muziek en opera, popmuziek en hiphop. Een tentoonstelling en een muurschildering. Boeken en toneelteksten, podcasts, films, voorstellingen, kastelen en landgoederen, poëzie en videoperformances, AI-gestuurde dans, paddenstoelen tellen, een monumentale boom en geschiedschrijving. Zoveel mooie projecten voor behoud, vernieuwing en de toekomst van cultuur en natuur, waar we samen aan bijdragen.
We zijn er voor jong en oud, amateur en professional.
Het Cultuurfonds ondersteunt een breed scala aan initiatieven – van jonge makers die hun eerste stappen zetten tot gevestigde instellingen met landelijke impact. Of je nu een lokale toneelvereniging bent, een jonge muzikant, een erfgoedvrijwilliger of een professionele kunstenaar: iedereen met een goed idee voor cultuur of natuur kan bij ons terecht. Zo maken we cultuur en natuur toegankelijk én mogelijk voor iedereen.
Projecten rond LHBTQIA+, visuele en fysieke toegankelijkheid krijgen extra aandacht.
Het Cultuurfonds hecht veel waarde aan inclusie en diversiteit. Daarom ondersteunen we actief projecten die bijdragen aan een samenleving waarin iedereen mee kan doen. Denk aan initiatieven die zich richten op de zichtbaarheid van LHBTQIA+ gemeenschappen, of projecten die fysieke en visuele toegankelijkheid verbeteren – zoals toegankelijke tentoonstellingen, gebarentolken bij voorstellingen of inclusieve programmering.
Daarom steunt het Cultuurfonds structureel cultuureducatieprojecten in heel Nederland – van muzieklessen op basisscholen tot erfgoededucatie en workshops in musea. Daarnaast stellen we jaarlijks zo’n 250 studiebeurzen beschikbaar, met een totale waarde van bijna 3 miljoen euro. Deze beurzen zijn bedoeld voor getalenteerde afgestudeerde studenten uit alle vakgebieden, zodat zij zich verder kunnen ontwikkelen en hun talent kunnen verdiepen – in binnen- of buitenland.
Met het Cultuurfonds Conservatoren Stipendium helpen wij musea en erfgoedinstellingen om hun collectie opnieuw te ontdekken. Het stipendium maakt het mogelijk om een junior conservator aan te stellen, die tijdelijk meewerkt aan onderzoek, presentatie of publieksprogrammering. Hierdoor krijgt de vaste conservator ruimte voor verdieping en reflectie op de collectie. Zo stimuleren we kennisontwikkeling, talentontwikkeling én nieuwe verhalen in musea – voor een breed en divers publiek.
Soms is er meer nodig om beweging op gang te brengen.
Daarom doet het Cultuurfonds af en toe grotere investeringen in initiatieven die van bijzondere waarde zijn voor de toekomst van cultuur en natuur. Zo ondersteunen we met een meerjarige bijdrage de beweging rond The Culture — makers in streetwear, spoken word, rap en dj-cultuur — die nieuwe generaties aanspreken en verbinden. Ook ambacht krijgt extra aandacht, met onder andere een bijdrage aan het Ambacht in Beeld Festival en landelijke opleidingsdagen voor jongeren.
Dit zijn voorbeelden van projecten die we extra kracht geven.
Ontdek ondersteunde projecten
Overal betekenis
Door heel Nederland investeren we in cultuur en natuur. In elke provincie is er een Cultuurfonds-afdeling met oog voor wat in de regio belangrijk en nodig is en waar verenigingen, organisaties en makers direct terecht kunnen.
Door de verbinding tussen hoofdkantoor en de twaalf provinciale afdelingen, kunnen we cultuur en natuur door het hele land en over de volle breedte ondersteunen en goed voeling houden met wat nodig is. Commissarissen van de Koning zijn voorzitter van onze provinciale afdelingen. Zij vervullen hierin een belangrijke rol als boegbeeld en verbinder binnen hun provincie. Als voorzitter van het bestuur van de provinciale afdeling van het Cultuurfonds zetten zij zich in voor het versterken van cultuur en natuur op regionaal niveau.
In het Caribisch gebied steunen we projecten via onze zusterorganisatie. Denk aan initiatieven op het gebied van erfgoed, muziek, beeldende kunst en natuurbehoud. Zo dragen we bij aan een rijk en toegankelijk cultureel leven binnen het Caribisch deel van het Koninkrijk.
Ook in Suriname zijn we actief. We ondersteunen er projecten die bijdragen aan het behoud van cultureel erfgoed, talentontwikkeling en het versterken van de culturele infrastructuur. Zo helpen we lokale makers en instellingen om hun verhalen te vertellen en cultuur breed toegankelijk te maken.
